Để thực hiện âm mưu trên, Mỹ - Diệm đã tập trung những tên tay sai ác ôn, đầu hàng phản bội hận thù cách mạng như: Trần Tử Oai, Trần Cửu Thiên, Trần Hoàng Quân, Minh Thành, Đường Lương, Lê Ba, Chín Nhỏ v.v... và huy động hàng ngàn quân mở nhiều cuộc càn quét, đánh phá, đuổi nhà, gom dân.

Chỉ trong tháng 5-1959 địch mở 800 cuộc càn quét lớn nhỏ và trên 100 cuộc biệt kích, tiến hành đuổi nhà trong 16 xã của Long Mỹ gồm 11.876 gia đình, có 86 ấp bị đuối sạch. Cùng lúc đó, Diệm ban hành Luật 10/59, với phương châm nhà giết lầm còn hơn bỏ sót '', lê máy chém về Long Mỹ để chém giết đồng bào ta. Chính Trần Lệ Xuân đích thân về đây động viên, khích lẹ bọn tay sai thẳng tay chém những người bị tình nghi và ra giá mua một mật người từ 500 đến 700 đồng. Chúng giết người bằng nhiều hình thức dã man: moi gan lấy luật, chặt đầu: khoét hậu môn rút ruột rồi xô cho chạy, mổ bụng lấy thai để diệt cộng sản từ trong trứng, xâu tay hằng chục người xô xuống sông. Ba điểm chúng giết người nhiều nhất là: sân banh Long Mỹ, cua quẹo Vị Thanh, chợ Nàng Mau, cầu Long Mỹ. Tại cầu Long Mỹ (trong một đêm) chúng giết 173 người, ở Vị Thanh giết chết 70 người, ở xã Vĩnh Thuận Đông giết chết 84 người (hiện nay có 45 gia đình tổ chức giỗ người thân trong một ngày), ở chợ Nàng Mau, xã Vị Thủy có hố chôn tập thể 60 người, tại Voi Bần (ngang chợ Hỏa Lựu) có hố chôn tập thể 9 người...

Song song đó, Mỹ Diệm ra sức tuyên truyền chế độ ''Cộng hòa'', ''Đảng Cần Lao nhân vị'', sức mạnh Hoa Kỳ, gây tâm lý sợ Mỹ, làm tê liệt ý chí đấu tranh cách mạng, tạo ra tâm lý cầu an, yên phận, qui thuận ''Quốc gia'' v.v... Chúng hòng biến khu trù mật thành ''Thị Tứ'' phồn hoa giả tạo. Phổ biến sách báo, phim ảnh đồi trụy, phản động biến nơi này thành nơi ăn chơi, sa đọa, rượu chè, xì ke, ma túy, mãi dâm v.v... để lung lạc về tư tưởng, đạo đức, thuần phong mỹ tục...

Chạy theo lối sống lai căng kiểu Mỹ; đưa bọn tay sai phản động chui vào các tôn giáo để gây chia rẽ, mê hoặc quần chúng.

Khi các bước tiến hành đã được chuẩn bị xong, ngày 12-9-1959 Mỹ - Diệm khởi công xây dựng khu trù mật, trung bình mỗi ngày chúng huy động từ 10.000 đến 12.000 dân công, có lúc cao điểm lên đến 20.000 người. Diệm ra lệnh huy động số thanh niên, trung niên từ 18 đến 45 tuổi của các tỉnh miền Tây để đi xây đựng khu trù mật này, bất kể người ốm đau, tàn tật cũng phải lao động mỗi người 15 ngày công, ai không đi thì phải đóng tiền từ 10.000 đến 15.000 đồng. Khối lượng công việc.được giao khoán theo định mức. Dân công hoàn toàn tự túc về ăn, ở và phương tiện lao động. Trên một phạm vi nhỏ hẹp hằng vạn người sống chen chúc, khát không đủ nước uống, lại phải lao động vất vả trong mùa nắng nóng bức nên nhiều người bị bệnh dịch tả, ngất xỉu. Tại khu Hồ Sen có gần 80 đồng bào bị chết, ốm đau: kiệt sức. Hằng trăm công vườn cây ăn trái, ruộng lúa sắp đến ngày thu hoạch bị chặt phá, hàng ngàn mồ mã bị đào xới. Mỹ Diệm huy động hơn 1 triệu ngày công để lấy 2.600.000 mét khối đất san lấp mặt bằng và đắp mở rộng con đường từ Vị Thanh - Hỏa Lựu. Tội ác Mỹ - Diệm chồng chất, nên thời gian này nhân dân Long Mỹ uất hận truyền miệng bài ca dao:

“ Ai về Long Mỹ - Vị Thanh
Nhìn nhà, nhìn cửa tan tành mà đau
Mả mồ bị cuốc, bị đào
Vườn hoang nhà trống đượm màu tóc tang
Đầy đường ngập tiếng oán than
Mỹ - Ngô gieo họa, xóm làng tả tơi
Gió đưa uất hận ngút trời
Thổi cao ngọn lửa, đốt loài gian manh”. 

Theo đồ án thiết kế, khu trù mật có chiều dài 7km, chiều ngang lấy kinh xáng Xà No làm trung tâm, mỗi bên rộng 2km, có diện tích chung 28 km vuông, chia làm 4 khu chính: Khu Vị Thanh, Khu Hỏa Lựu, Khu Giữa, Khu Bắc Xà No.

Mỗi khu chia thành 4 tiểu khu: Tiểu khu hành chánh (nơi đóng cơ quan của địch), Tiểu khu công thương (gồm: chợ, các cửa hàng, đại lý hàng Âu Mỹ, trạm xăng dầu, đại lý sách báo, lữ quán, vũ trường, bến xe v.v...), Tiểu khu xã hội (gồm: bệnh xá, nhà bảo sanh, trường học, sân vận động, chùa, thà thờ, hồ thủy tạ v.v...), Tiểu khu gia cư (vườn trại là nơi chúng dồn dân).

Tiểu khu chia ra nhiều lô, mỗi lô chia ra nhiều ô, mỗi ô chia ra nhiều khoảnh đất nhỏ, lỗi khoảnh đài 90 mét, rộng 45 mét (diện tích bằng 4 công đất) cho mỗi gia đình, ngăn cách nhau bằng một con mương rộng và sâu 1,5 mét. Các lô cách nhau bằng một corl kênh rộng từ 3 đến 4 mét, sâu 2 mét, ngoài ra còn có hàng rào, dây thép gai bao bọc. Địch kiểm soát rất chặt, cứ 5 gia đình tổ chức thàrth ''ngũ gia liên bảo'', chỉ 1 cửa ra vào, đi phải thưa, về phải trình với bên gia trưởng, trưởng ấp. Ngoài cùng toàn khu trù mật còn bao bọc một con kênh rộng 6 mét, sâu 3 mét. ở khu trù mật chúng quản lý hàng hóa, lương thực của nhân dân rất chặt chẽ, xây đựng một kho lúa công cộng, mỗi gia đình chỉ nhận đủ lúa ăn trong tháng, còn lại phải nhập vào kho.

Người dân sống trong khu trù mật bị theo dõi, kiểm soát 5 khâu: ra vào, đi lại, ăn ở, thu nhập,...

Về quân sự, chúng có một đại đội biệt kích thuộc biệt khu U Minh đóng ở đầu cầu chợ Cái Nhum, một đại đội dân vệ canh gác vòng ngoài, bên trong chúng trang bị cho các cụm thanh niên Cộng hòa, phối hợp với cơ quan mật vụ lùng sục suốt ngày đêm; ngoài ra chúng còn tổ chức Đảng Cần Lao nhân vị, Thanh niên Cộng hòa, Phụ nữ Liên đới, cuộc sống của người dân bị kềm kẹp gắt gao, vì vậy bà con thường mỉa mai gọi là khu “trào mật''.

Qui hoạch Nhà khu trù mật  

Vào tháng 12-1959 Đảng bộ, quân dân Long Mỹ tiếp nhận Nghị quyết 15 của Trung ương Đảng như “nắng hạn gặp mưa” là động lực mạnh mẽ thúc đẩy phong trào đấu tranh trong huyện càng quyết liệt hơn. Tháng 2-1960, lực lượng vũ trang được nhân dân hướng dẫn đã tập kích vào Hồ Sen (Hỏa Lựu) trung tâm khu trù mật đã gây tác động trong binh sĩ địch và tạo ra tiếng vang lớn trong nhân dân. Lấy cớ không đảm bảo an ninh, đồng bào kiên quyết đấu tranh đòi trở về ruộng vườn cũ làm ăn, bất chấp sự ngăn cản của địch.

Tiếp theo, nhân sự kiện địch bắn pháo vào cụm dân cư ở Tràm Cửa, làm chết và bị thương 24 người, được cơ sở ta hướng dẫn, 192 gia đình chở xác chết và số người bị thương đấu tranh quyết liệt, bọn tề Vị Thanh phải nhận tội và bồi thường nhân mạng. Nhân dân đấu tranh kiên quyết đòi trở về quê cũ.

Đêm 25-12-1960, lực lượng vũ trang tuyên truyền của ta luồn sâu vào khu tập trung dân ven sông Nước Đục (giáp Vĩnh Viễn - Hỏa Lựu) diệt ác, phá tề, phát động trên 200 quần chúng nổi dậy phá khu dồn dân của địch trở về quê cũ sinh sống.

Các hoạt động vũ trang diệt ác đã hỗ trợ nhân dân nhiều nơi trong huyện nổi dậy phá kềm, phá khu tập trung dân trở về quê cũ mạnh mẽ, đã làm thối động tinh thần ngụy quân, ngụy quyền trong khu trù mật hoang man, phân hóa.

Đêm 14-9-1960 lệnh Đồng Khởi được phát ra, lực lượng vũ trang của ta tập kích đánh chiếm nhiều nơi. Phối hợp với nhân dân và binh sĩ yêu nước trong khu trù mật và 12 điểm tập trung đã nhất tề nổi dậy lùng sục bắt bọn tay sai ác ôn giao cho cách mạng, đốt cờ, xé ảnh Diệm, lột bảng khẩu hiệu, phá rào, phá cổng trở về xóm ấp cũ. Tiếng reo hò, tiếng mõ, tiếng súng vang động, tạo nên một khí thế cách mạng, sức mạnh ''tức nước vỡ bờ''. Ngoài đánh vào, trong nổi dậy làm cho kẻ thù ở khu trù mật bị tê liệt.

Cao trào Đồng Khởi phát triển mạnh mẽ, chỉ trong 25 ngày đêm (từ 14-9 đến 8-10-1960) với 2 cao điểm, bằng 3 mũi giáp công đã bao vây, tiêu diệt, bức hàng, bứt rút hàng chục đồn bót địch, thu trên 150 súng các loại và nhiều quân trang, quân dụng, giải tán hàng trăm tên thanh niên cộng hòa, thanh niên bảo vệ nông thôn, phụ nữ liên đới, bắt, diệt, trấn áp hàng trăm tên tề điệp, làm tan rã hệ thống kìm kẹp của Mỹ Diệm, ta giải phóng hoàn toàn 5 xã (Vĩnh Viễn, Xà Phiên, Long Bình, Vĩnh Tường, Long Phú) trên 2/3 đất đai và 415 dân số trong huyện được giải phóng. Khu trù mật Vị Thanh - Hỏa Lựu của Mỹ Diệm bị phá cơ bản ''quốc sách số 1'' của chúng đã bị thất bại thảm hại. Tạp chí Quê hương số 18, tháng 7-1970 ở Sài Gòn đã kêu than một cách tuyệt vọng: ''dân chúng đã ngã theo cộng sản''. Tên Kê-Me một chuyên gia về bình định nông thôn của Mỹ cũng thốt lên: ''chính sách bình định đầy hứa hẹn đó đã tan biến đi cùng với sự mất an ninh ở nông thôn''.

Sau thắng lợi Đồng Khởi 1960, quân dân Long Mỹ đã trưởng thành về nhiều mặt, có một dũng khí mới, quyết tâm mới: sẵn sàng bước vào trận chiến mới đầy gian khổ, hy sinh.

Để khắc sâu tội ác và giáo dục nhân dân ta nhất là thế hệ trẻ về lòng căm thù đối với Mỹ ngụy lập khu trù mật Vị Thanh – Hỏa Lựu, nên Bộ Văn hóa thông tin ra quyết định số 2327/QĐ/VH, ngày 2-8-1997 công nhận ''khu trù mật Vị Thanh - Hỏa Lựu di tích tội ác Mỹ Diệm tàn sát đồng bào'' là di tích Quốc gia.

(Nguồn: www.haugiang.gov.vn)