Từ sáng sớm các chức sắc trong làng đến nhà chủ làng để chuẩn bị các đồ cúng thần, câu treo vòng mặt trời (Vòng mặt trời được làm từ tre vót nhọn rồi uốn cong lại thành vòng tròn, rồi sau đó dán giấy xanh, đỏ, vàng xung quanh và mặt trời thì bằng giấy đỏ, mặt trăng bằng giấy màu vàng vào giữa vòng. Sau nữa là cắt con âm dương dán lên mặt trăng. Vòng mặt trời còn có ba tua bằng giấy xanh, đỏ, tím, vàng … Cây treo vòng mặt trời được gọi là “tóng cón” (cột tròn) bằng cây mai dài 10 — 12 sải tay, để cả ngọn, cây đó uốn cong lại để buộc vòng mặt trời. Tất cả lễ vật chuẩn bị đều được đưa ra vào bảy giờ sáng. Đầu tiên người ta đặt bàn thờ cúng thần, trên bàn gồm có : một bát gạo to đặt trên một tấm vải mộc trắng tự dệt lấy; cắm năm nén hương, ba nén sau hai nén trước; Trước bát hương có 5 chén to úp miệng xuống và 5 chén con đặt lên trên 5 chén to đó để rót nước trà hoặc rượu cúng; Hai bên có hai đĩa trứng luộc nhuộm phẩm đỏ, mỗi bên hai quả; Có đĩa đồ trang sức bằng vàng bạc; có đĩa cá rán, hai củ măng vầu, xôi đỏ 7 bát con, 7 đôi đũa, bỏng ngọt 5 bát; một bát nước lã, trong bát ấy có 5 hào bạc trắng để làm phù phép; sáu quả còn của những cô gái chưa chồng, mỗi bên hai quả.

Đằng sau bàn cúng thần đặt một ghế băng, trên đó đặt một chiếc khăn chiên gấp gọn. Hai đầu ghế đặt một gánh cỏ non độ một bàn tay nhỏ, đầu kia đặt một gánh củi cũng độ một bàn tay nhỏ. Sau khi đặt bàn cúng thì người ta thắp hương và tiến hành lễ chôn cột còn. Cột còn được chôn chặt theo hướng của vòng mặt trời quay về đông. Tiếp theo thầy cúng bắt đầu khấn vái để mời thần thánh đến chứng giám. Tiếp theo xin âm dương bằng một đoạn cành đào dài độ một ngón tay trỏ, chặt vắt hai đầu, chẻ đôi, khi xin nếu một mảnh sấp một mảnh ngửa là thần đã đến, còn không thì xin cho đến khi nào được thì thôi. Sau khi mời thần đến rồi thì lấy bát nước trắng trên bàn cúng như đã được thần phú phép vào và đem lợn, gà, vịt ra giết mổ. Sau khi luộc chín chúng thì bày mâm cỗ lên cúng thần. Những chén nước trà cúng ban đầu được thay bằng rượu trắng. Ngoài mâm cỗ chung ra thì nhà nào có điều kiện thì có một mâm cỗ nhỏ riêng, tất cả đều để hướng quay về nơi thờ thần làng, vị thần này được thờ trước hoặc bên sườn của láng chứ không bao giờ thờ sau làng. Thần làng người Giáy thờ gọi là “srảy pướng” — quan làng, là vị thần không xác định. Trong ngày hội này còn có đội kèn “pí lè”, có một trống to làm hiệu thông báo và nhiều trò chơi dân gian khác nữa.

Khi cúng tế trong ngày hội roóng poọc thì thầy cúng phải mặc áo dài cài khuy nách như áo của người Trung Quốc. Người thầy cúng thắp 3 nén nhang, vái 3 lần rồi cắm vào nén nhang rồi bắt đầu đọc bài tế. Sau đó lại gieo quẻ xin âm dương và cúng, nội dung chủ yếu là ước mong cuộc sống sung túc, ấm no hạnh phúc, bảo vệ xóm làng bình yên, lúa cây tốt tươi, trâu bò lợn gà đầy chuồng, cá đầy sông suối, người dân làng không bệnh tật, ốm đau … Xong rồi thầy cúng đốt vàng mã, tất cả các quả còn trong ngày hôm đó được thầy cúng đem vái trước bàn thờ. Thủ tục làm xong thì mời các vị cao tuổi, nam một bên, nữ một bên . Lấy các quả còn đã ra mắt thần ném tượng trưng ba lần. Sau đó thanh niên lấy còn đó để ném thủng vòng mặt trăng và mặt trời được treo trên ngọn cột. Sau khi ném thủng vòng người ta lấy quả còn đó và người ném thủng đứng trước bàn thờ thần vái 3 vái, sau đó thầy cúng sẽ rót 4 chén rượu đỏ mời đôi nam nữ, mỗi người hai chén và thưởng cho mỗi người hai hào bạc trắng. Nếu ném hoài mà không thủng vòng mặt trời và mặt trăng thì phải dùng súng bắn thủng, chứ không cả name sẽ không yên ổn.

Tiếp theo là hội với nhiều trò chơi, kéo co : dây kéo bằng mây, gốc của dây hướng về phía Đông, ngọn hướng về phía Tây. Trước tiên là những người già kéo tượng trưng, phía gốc dây là nam, còn ngọn là nữ. Kéo tượng trung ba lần, sau đó là thanh niên kéo. Kéo phải không để đứt dây, năm nào đứt dây thì năm đó không yên ổn. Sau một hồi kéo, phía đằng ngọn giả vờ thua, phía gốc dây thắng và một người kéo sợi dây mây đó về nhà chủ làng. Kéo xong dây, thầy cúng thắp 3 nén hương và mang 3 tờ giấy vàng đến gốc cột khấn, cắm hương rồi chặt hạ cột xuống. Ngày hội kết thúc và người ta chuẩn bị hai con trâu khỏe với cày để cày tượng trưng cho một mùa vụ mới bắt đầu. Tiếp đó thì mâm cúng của nhà nào nhà ấy mang về, thức ăn sẽ được chia đều cho các mâm, mâm nào không ăn hết, họ lại tự chia đều cho nhau đem về nhà. Trước lúc ăn chủ làng thông báo cho mọi nhà những việc nhớ phải cần làm : cắm chặt cây xanh ở rừng nào, rừng nào được lấy củi, thời gian thu hoạch, chăn thả gia súc …Ai làm trái hoặc không thực hiện sẽ bị phạt. Và như vậy, mỗi năm chỉ có mỗi một hội này quan trọng nên ai cũng tự ý thức lấy việc thực hiện của mình một cách nghiêm túc, người bị phạt không kể thân quen đều bị xử phạt theo quy định.

Hội “Roóng Poọc” của người Giáy là một ngày hội xuân. Theo suy nghĩ củ họ là hội này để kết thúc một tháng vui chơi và bắt đầu vào một mùa vụ mới trong lao động. Đây còn là ngày lễ cúng thần cai quản làng để thần phù hộ cho mọi việc, mọi người trong làng đều bình an, may mắn. Do đó năm nào mà vì lý do gì không tổ chức được thì cứ như năm đó gặp nhiều khó khăn trong lao động và cả sức khỏe con người và có thiên tai nào xảy ra thì họ lại cho rằng không có “roóng boọc”. Người Giáy quan niệm trời là cao nhất, trời sinh ra tất cả lành, dữ, xấu, tốt. Tiên cũng ở trên trời nhưng tiên chủ yếu làm ra điều tốt lành. Thần là ở trần gian, thần là người trực tiếp làm ra những điều lành, dữ, xấu, tốt. Do đó lễ hỗi “Roóng Pọoc” cũng là cúng cả trời, cả tiên và cả thần. Ngày nay nhiều du khách đến với những bản làng của người Giáy vào đúng ngày lễ hội này họ đều cảm thấy rất thích thú khi được cùng tham gia phần hội với đồng bào dân tộc Giáy này đây.

(Nguồn: saigontoserco.com)