Suối Mỡ là tên một con suối chảy quanh co trong thung lũng núi Huyền Đinh- Yên Tử, tạo ra nhiều thác nước lớn, nhỏ tung bọt trắng xoá và nhiều bồn tắm thiên nhiên kỳ thú. Suối thác, núi ngàn ở suối Mỡ như hoà vào nhau huyền ảo tạo nên bức tranh sơn thuỷ hữu tình mang vẻ đẹp tự nhiên của núi rừng, của cây cối xanh mát soi bóng xuống khe suối trong vắt. Cảnh đẹp nhất nơi đây là đoạn suối có năm bậc thác mẹ con từ đền Thượng xuống đền Trung.

Theo các tài liệu xưa, đền Suối Mỡ là nơi thờ công chúa Quế Mỵ Nương thời Hùng Vương. Khi xưa, công chúa đến Nghĩa Phương thấy núi non sông ngòi đẹp bèn thiết lập bên dòng Suối Mỡ cung đài ở khu đền Thượng; vời các cụ phụ lão trong làng đến tậu mua ruộng đất, giúp dân làm ruộng, làm nương, xây dựng cuộc sống; biến nơi đây từ vùng đất khô cằn trở thành màu mỡ. Sau đó, công chúa trở về và mất vào ngày 25/3, nhân dân tôn công chúa là Thượng Ngàn Thánh Mẫu. Để tưởng hàng năm, vào ngày 30 tháng 3 và 1 tháng 4 âm lịch đều diễn ra hội đền với phần lễ trang trọng và phần hội đông vui, nhộn nhịp.

          Tại khu vực Suối Mỡ, các công trình tạo thành một khu liên hoàn: đền Hạ, đề Trung Trung, đền Thượng (có từ thời  nhà Lê (thế kỷ XV- XVI). Thắng tích suối Mỡ còn có thác Thùm Thùm, Đấu Đong Quân, chùa Hòn trứng, chùa Hồ Bắc, đình Xoan, bãi Quần Ngựa…

 Điểm đến đầu tiên là đền Hạ hay còn gọi là (đền Trình). Phía sau đền Hạ có rất nhiều con đường đi lên đền Trung, đền Thượng. Không chỉ có những con đường trải nhựa với những hàng cây rợp bóng xanh mát, mà còn có đường đi bộ dọc hai bờ suối lên Đảo Nổi để tận hưởng bầu không khí trong lành, mát mẻ và ngắm núi non hùng vỹ. Nơi đây cũng là nơi diễn ra lễ khai hội cùng với các hoạt động văn hoá văn nghệ, các trò chơi dân gian vào mùa lễ hội.

          Tiếp theo là đền Trung, nơi Quế Mỵ Nương cùng các vị bô lão bàn bạc tìm kế sách giúp nhân dân phát triển kinh tế. Tại đây có một cây cầu bán nguyệt nhỏ bắc qua suối, cây cầu là nơi nối giữa cõi tâm linh và trần thế. Đó không phải là lối đi duy nhất để vào đền song đây là một lối vào thơ mộng hút hồn du khách cả về cảnh sắc lẫn giá trị tâm linh. Sau đền có cây Ngọc Lan bốn mùa xanh tốt, toả hương thơm ngát vào mùa xuân, cánh trắng tinh khôi rụng kín một góc sân đền để ai đó trong chuyến hành trình Suối Mỡ có thể lưu lại chút kỷ niệm thầm kín. Qua gốc Ngọc Lan quý khách có thể thoả sức đắm mình vào dòng suối trong mát với cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ của dòng thác Suối Mỡ bất thần hiện ra từ vách núi, đổ ào ạt xuống thùng sâu tạo thành những bồn tắm thiên tạo kỳ thú. Từ đền Trung lên đền Thượng, du khách có thể men theo con đường uốn lượn được xây ven suối bởi những bậc đá cách điệu mềm mại. Ngoài ra du khách cũng có thể đi theo con đường trải nhựa, dưới bóng cây xanh tìm lên dâng hương nơi đền Thượng. Ở đền Thượng tuy không còn lưu lại được nhiều những giá trị nghệ thuật xưa nhưng bệ thờ được bài trí rất uy nghi theo đúng tục thờ Mẫu, khói hương nghi ngút cả bốn mùa. Đền tọa lạc ở vị trí cao nhất trong hệ thống đền Suối Mỡ từ đây có thể phóng tầm mắt ngắm cảnh núi rừng suối thác.

Rời đền Thượng, men theo con đường uốn lượn dài 3,5km đi qua công trình Hồ Suối Mỡ. Cảnh tượng đầu tiên tràn vào mắt du khách là vẻ đẹp kỳ diệu của thác Thùm Thùm. Là thác cao nhất trong hệ thống thác Suối Mỡ. Thác được khoác trên mình một tấm áo choàng bằng nước từ trên cao đổ xuống tạo ra những bồn tắm thiên nhiên kỳ thú và những âm thanh thùng thình, ùm ùm, nghe như tiếng trống trận của nghĩa quân Hưng Đạo Đại Vương – Trần Quốc Tuấn. Chính vì vậy từ xa xưa nhân dân nơi đây đã đặt tên cho thác là Thác Thùm Thùm.

Vào sâu bên trong quý khách bắt gặp công trình Hồ Suối Mỡ đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đầu tư góp phần đa dạng loại hình du lịch sinh thái như: Câu cá, bơi thuyền, nhà hàng, khách sạn... cũng như cung cấp nước phục vụ tưới tiêu cho nông nghiệp. Tiếp bước chặng đường để khám phá những điều mới lạ, để thoả trí tò mò về phong cảnh nơi đây quý khách đi theo con đường mòn sườn núi ngoài thác Thùm Thùm là hệ thống đền phụ cận như: Đình Chòi Xoan, chùa Hồ Bấc, thành nhà Mạc, đền Quan Tuần, bãi Quần ngựa, suối đá mài gươm, thao trường luyện kiếm...

          Ở Suối Mỡ một ngày thì không thể đi hết những địa danh trên, vì vậy muốn trọn vẹn cả việc đi lễ cầu may, dự một giá hát văn và khám phá thiên nhiên nơi đây quý khách nên bố trí vào một kỳ nghỉ đôi ba ngày, tuy hệ thống dịch vụ ở đây chưa được phong phú như ở nhiều điểm du lịch khác song lòng nhiệt tình, hiếu khách của những người làm du lịch và nhân dân nơi đây chắc chắn sẽ mang đến cho du khách những ấn tượng tốt đẹp về một điểm du lịch sinh thái, hấp dẫn.

          Phong cảnh hữu tình gắn với những dấu tích xưa cũ hàng ngàn năm lịch sử, suối Mỡ được Bộ Văn hoá- Thông tin công nhận là di tích lịch sử văn hoá vào năm 1998. Hiện nay suối Mỡ đang được Nhà nước và tỉnh đầu tư xây dựng thành khu du lịch sinh thái, hấp dẫn khách du lịch tham quan...

(Nguồn: bacgiang.gov.vn)