Nét văn hoá độc đáo

“Hội Minh thề đã trở thành một nét đẹp có ích, với những giá trị lớn lao không chỉ về đạo đức lối sống, phép tắc ứng xử trong cộng đồng để giáo dục những thế hệ tiếp theo không được phép quên cái gốc”

Tương truyền, chùa Hoà Liễu là một ngôi chùa cổ được xây dựng từ thế kỷ XIII, có tên là Thiên Phúc Tự. Giữa thế kỷ XVI, vợ của Thái Thượng hoàng Mạc Đăng Dung là Thái hoàng Thái hậu Vũ Thị Ngọc Toản đã đến ấp Lan Niểu (thôn Hoà Liễu ngày nay) tự bỏ tiền và vận động hoàng thân quốc thích, quan lại triều Mạc cả thảy 35 vị góp tiền của để tu tạo lại ngôi chùa cổ. Thái Hoàng Thái Hậu xuất tiền mua 25 mẫu 8 sào 2 thước cúng dâng Tam Bảo. Nhiều người theo gương bà cũng tậu ruộng cúng chùa tăng số diện tích lên đến 47 mẫu 5 sào. Số ruộng này làng gọi là Thánh điền, một phần diện tích dành cho nhà chùa cấy, một phần dùng vào việc tuần tiết lễ hội, còn lại để chia cho dân đinh cày cấy hưởng lộc và cho cấy đấu thầu lấy thóc lập quỹ nghĩa thương phòng khi đói khó cấp đỡ cho người nghèo, cố nhân, quả phụ… Cũng chính từ đây, Thái hoàng Thái hậu đã cùng với dân làng lập ra một Hịch văn hội Minh thề quy định lấy chí công làm trọng - người nông dân không phân biệt giàu - nghèo đẳng cấp xã hội, với khí phách kẻ sĩ giữ tiết tháo không vì cơ hàn mà xâm phạm của công. Và, lễ hội Minh thề đã ra đời, được nhân dân làng Hoà Liễu gìn giữ trong suốt nhiều thế kỷ qua.

Hội Hoà Liễu kéo dài tới 3 ngày, vào 14, 15 và 16 tháng Giêng, nhưng “Minh thề” được tổ chức ngay buổi khai hội. Xưa kia, trước khi khai mạc “Hội thề” dân làng tế Thánh tại miếu chính thường có chức dịch hàng tổng, quan lại hàng phủ về dự chứng kiến. Các nghi lễ được tiến hành trang trọng, gồm chủ lễ và các vị bồi lễ đọc chúc văn lai lịch công đức của Thánh vương. Sau đó làm lễ dâng hương, dâng rượu, dâng nước trong tiếng nhạc bát âm réo rắt. Tế thần xong các bô lão, quan khách và dân làng, chức dịch, quần áo chỉnh tề tập trung quanh sân miếu theo thứ bậc. Chủ tế dùng động tác “chỉ trời vạch đất” mô phỏng theo phép biến trong Kinh dịch rồi vẽ một vòng tròn lớn đường kính khoảng 2m ở giữa sân miếu gọi là Đài thề. Trước Đài thề đặt một bàn thờ hướng về cửa miếu thâm nghiêm.

Ba vị đại diện cho hàng ngũ chức dịch, hội tư văn và bô lão trong làng do ban tổ chức lễ hội thề và hội đồng bô lão tuyển chọn bước lên Đài thề làm lễ thắp hương khấn vái trời đất bách thần. Đại diện tư văn dõng dạc đọc Minh thề có Hịch văn. Mọi người trong làng từ hương chức đến nhân dân, trên là bô lão, dưới từ 18 tuổi trở lên, ai dùng của công dùng vào việc công xin thần linh ủng hộ, ai lấy của công dùng vào việc tư, cầu thần linh đả tử… làm tôi bất trung, làm con bất hiếu, xin thần linh tru diệt. Sau khi mọi người cùng hô vang câu “y như lời thề” hoặc “y như miệng thề”, vị chủ tế cầm dao bầu cắm mạnh xuống trong vòng tròn Đài thề để biểu thị sự quyết tâm.

Tiếp đến là nghi lễ cắt tiết gà để uống máu ăn thề diễn ra rất cầu kì theo một quy định truyền thống từ ngàn đời. Máu gà trống được hòa vào bình rượu lớn, mỗi người truyền tay nhau uống một ngụm khẳng định sự đoàn kết thực hiện đúng lời thề. Sau lễ hội Minh thề trang nghiêm, dân làng Hoà Liễu như được tiếp thêm sức mạnh, rũ bỏ mọi ưu phiền của một năm qua để tiếp tục bước vào năm mới, với niềm tin tưởng những điều tốt đẹp đang chờ ở phía trước.

Một phong tục nhiều ý nghĩa

“Lấy của công vì việc công thì được thần linh ủng hộ, nhược bằng nếu có lòng tham lấy của công về làm của tư, nguyện cầu các vị thần linh đánh chết”.

Đến Hoà Liễu, các cụ trong làng còn truyền khẩu nhiều chuyện quanh lễ hội thề này: Một tên quan tri phủ thời Pháp, nhân dịp về dự lễ hội Minh thề, khi nghe nội dung của Hịch văn thề và trong không khí linh thiêng của lễ hội đã sợ không dám uống rượu thề. Ông Phạm Đăng Khoa, thành viên trong Ban Quản lý Di tích cho biết: Những vị đứng trên Đài thề của thôn, của làng từ trước đến nay, chưa ai dám vi phạm lời thề. Ông Phạm Vân Đới, nguyên Chủ tịch UBND huyện Kiến Thuỵ, cũng là người con của làng Hòa Liễu, khi đến tuổi nghỉ ngơi về làng, tích cực tham gia vào việc làng, việc xã. Khi nghe câu hỏi: Còn tại chức, bác có dám thề không, và bây giờ? Rất tự tin và quả quyết, ông Đới trả lời: Tôi tự hào là người con của làng Hoà Liễu này và dám thề trước trời đất…

Xem lễ hội, phong tục xưa mà ngẫm ngày nay. Đất nước ta đang phải đối mặt với nhiều nguy cơ và thách thức. Một trong những nguy cơ đó là nạn tham nhũng, tiêu cực. Hịch văn hội Minh thề chiếu với các quy định pháp luật hiện hành vẫn mang tính khoa học và mang tính thực tiễn.

 “Rỹ công vì công, nguyện chư thần ủng hộ, nhược hữu tham tâm, rỹ công vì tư tự nguyện chư thần đả tử” - tạm dịch: “Lấy của công vì việc công thì được thần linh ủng hộ, nhược bằng nếu có lòng tham lấy của công về làm của tư, nguyện cầu các vị thần linh đánh chết”. Vì thế, ai cũng mong lễ hội này linh nghiệm và sẽ được nâng niu, giữ gìn, nhân rộng khắp, không còn bó hẹp trong địa bàn của huyện Kiến Thuỵ, Hải Phòng.

Sau đây là một số hình ảnh hoạt động diễn ra tại lễ hội:

(Theo Báo Thanh tra)